Nomes propios

Claudio Rodríguez Fer

Poeta, narrador e ensayista galego, é autor dunha veintena de obras de creación e dunha treintena de investigación. Director da Cátedra Valente de Poesía e Estética da Universidade de Santiago, da revista universitaria Moenia e dos cadernos Unión Libre. Foi profesor nas Universidades da Cidade de Nova York, da Alta Bretaña en Rennes e de Bretaña Sur en Lorient. Publicou, disertou e recitou en numerosos lugares de Europa, América e África. Está traducido a numerosos idiomas, incluídos o francés e o bretón, e recibiu o Premio da Crítica Española polo poemario Tigres de tenrura.

É membro fundador e presidente da Asociación para a Dignificación das Vítimas do Fascismo, na cal levou adiante numerosos proxectos de recuperación da memoria histórica en Galicia: actos reivindicativos, recitales poéticos, escenificaciones teatrais, filmaciones cinematográficas e levantamiento de monumentos. Ademais, colaborou con outras moitas asociacións en actos diversos, particularmente coa Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica.

Considerado o poeta da memoria en Galicia, dedicou a este tema, presente en toda a súa obra, tres poemarios monográficos: Lugo blues, sobre a represión na súa cidade natal; A loita continúa (A loita continúa), sobre a represión en Galicia en xeral, e Ámote vermella (Ámoche vermella), obra sobre as mulleres represaliadas, as máis esquecidas entre os esquecidos. Moitos destes poemas foron reproducidos en libros colectivos e antologías diversas en relación coa memoria. Ademais, falou e recitou poemas da memoria en diversos países do mundo.

Algúns poemas seus foron expostos ou están inscritos en espazos públicos en homenaxe ás vítimas do fascismo:

Inscripción de homenaxe ao Doutor Rafael de Veiga Barreira (médico asasinado en 1936), en bronce, Lugo, inaugurado en 2006.

Poema "A Juana Capdevielle" (bibliotecaria asasinada en 1936), en bronce, Parque Juana Capdevielle, Rábade (Lugo), inaugurado en 2008.

Fragmentos de Ámote vermella, exposición "Vermellas. Chamábanlles vermellas", Campus Universitario de Lugo, en 2009, e Casa da Cultura de Vigo, en 2010.


Poema "Paz para sempre", sobre pedra, Memorial polas Vítimas da Represión Franquista, Parque Escultórico da Torre de Hércules, A Coruña, inaugurado en 2010.


Poema "Pombas! Pombas!! Pombas!!!", sobre aceiro corten apoiado en granito, Cangas de Morrazo, inaugurado en 2011.

Dentro do xénero teatral escribiu "As costureiras" , obra sobre a represión de 1936 representada en distintos lugares de España e Portugal co título de Km. 526, cuxo título referir ao momento en que foi achado sen vida o corpo da moza intelectual republicana Juana Capdevielle.

Co desexo justiciero de cubrir un oco existente no mundo universitario e académico, realizou a súa tese doctoral sobre "A literatura galega durante a guerra civil", investigación pionera que obtivo a máxima cualificación española (cum laude e, posteriormente, Premio Extraordinario de Doctorado), dando orixe ao libro A literatura galega durante a guerra civil, que recibiu á súa vez o Premio Losada Diéguez de Investigación.

Ademais, publicou numerosos libros e estudos sobre autores exiliados a raíz da guerra civil, como Cernuda, Castelao, Dieste, Granell, Compostela ou Valente, así como sobre outros escritores perseguidos ou encarcelados polo franquismo, como Pimentel, Anxo Johán, Carballo Calero ou Fole.

Así mesmo, coordina os cadernos Unión Libre, comprometidos coa recuperación da memoria histórica, como mostran os tres volumes dedicados ao tema: "Memoria antifascista de Galicia", "Vermellas" e "A voz dás vítimas de 1936", este último aberto ademais á fraternal solidariedade cos fillos e as fillas do exilio en Bretaña. 

Darío Rivas

Darío Rivas Cando, nado en 1920 no municipio lucense de Castro de Rei, converteuse xa nun símbolo do proceso de recuperación da memoria histórica. Tiña nove anos cando viu por última vez ao seu pai, Severino Rivas, alcalde dese concello asasinado a mans dos falanxistas en 1936. Aínda se emociona cando lembra como se afastaba remando do barco que o levaría a Arxentina. Aos 16 anos, tras recibir a noticia da morte do seu proxenitor, decidiu non regresar nunca máis a Galicia. Pero sesenta anos despois volveu á súa terra natal debido a unha promesa que lle fixera á súa muller. Tras coñecer máis detalles sobre ese crime, decidiu recuperar os restos mortais de Severino para darlles unha sepultura digna.
“Pero eu quería facer algo máis”, di Darío, que estes días se encontra en Galicia. E abofé que o fixo. O ano pasado encabezou unha querela en Arxentina, xunto a Inés García Holgado, que esixe que os responsables dos crimes franquistas sexan xulgados, un proceso xudicial que xerou unha gran polémica. O propio Rei, así como o ex presidente da Xunta, Manuel Fraga, e outros ex ministros de Franco, se poderían ver implicados. Esta iniciativa podería dar cobertura legal aos milleiros de persoas que levan máis de tres décadas reclamando xustiza.
Polo momento, a Fiscalía española respondeu ao exhorto enviado pola Cámara Federal arxentina argumentando que ninguén denunciou o “xenocidio” levado a cabo en España entre 1936 e 1975. Dáse a casualidade de que España se escudou no proceso aberto polo xuíz Baltasar Garzón na Audiencia Nacional para argumentar que si se investigaron eses delitos. Curiosamente, o informe oculta que o maxistrado foi suspendido por abrir ese caso.
Darío Rivas xa indicou, na súa visita á redacción deste periódico, que os xuristas que se encargan da demanda acudirán ao Tribunal da Haia se a xustiza española se nega a abrir esa investigación. A súa afirmación valeulle a reprimenda do equipo de avogados que traballan en Arxentina e España, coordinados polos prestixiosos letrados David Baigún e Carlos Slepoy. “Os meus avogados dixéronme que parara”, di cun sorriso o galego, viúvo e sen fillos, que se converteu nun próspero empresario en Bos Aires, onde coñeceu a Castelao e a Manuel de Falla. E é que a vehemencia deste home, que aos seus 91 anos se considera “un rapaz”, parece non ter límites. Na súa visita a Galicia entrevistouse co ministro de Xustiza, Francisco Caamaño, con quen non falou da querela “por discreción e respecto”, admite Darío, que saudaba aos asasinos do seu pai nas súas visitas a Castro de Rei.
Na súa última estadía en Madrid, Darío aproveitou para “meterlle un pouco de présa á xustiza española” con respecto á querela. Ademais, participou nun acto promovido pola Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica no que aludiu ás “dificultades” da causa que encabeza debido á pegada sociolóxica do franquismo.
Sabedor de que conta co apoio de numerosas entidades internacionais en defensa dos dereitos humanos, e de personalidades como o premio nobel Adolfo Pérez Esquivel, Darío procura falar con prudencia, aínda que ás veces o corazón pódelle. “Vostedes viven aínda na ditadura; Franco deixouno todo atado e ben atado”, declarou no café de redacción deste periódico. Logo de reunirse en Galicia co escritor Manuel Rivas e con diversos representantes de asociacións para a recuperación da memoria histórica, Darío aínda ten previsto dar unha conferencia o próximo xoves en Salamanca. E, aínda que o día 18 pensa regresar a Bos Aires, “pensa facer moitas cousas aínda”, revela a súa sobriña María Xesús, quen dedica as súas vacacións a exercer “de secretaria”, asegura entre gargalladas. “O tío é impredicible por completo, a saber o que se lle ocorrerá”, admite.
De feito, Darío aínda ten pensado visitar a unha amiga que se encontra convalecente en París, ten proxectado pasar varios días en Madrid e non descarta celebrar un encontro con historiadores da Universidade de Santiago. Mentres organiza as súas últimas xornadas en Galicia, este xoves acudirá á Facultade de Xeografía e Historia de Salamanca, onde a universidade salmantina e a asociación Memoria y Justicia organizarán o acto ¡Yo acuso! Represión durante el franquismo, “un foro que permita a Darío Rivas expoñer a súa traxectoria, a súa experiencia e as razóns que motivaron a súa actuación”, explican os organizadores.

SOBRE SEVERINO RIVAS
Severino Rivas foi asasinado cando tiña 58 anos. Tivo dez fillos. A súa muller, Manuela Cando, faleceu cinco anos despois de dar a luz a Darío. Traballaba como labrego e facendo travesas para o ferrocarril. Tiña un “carácter impetuoso”, segundo o seu fillo, e foi detido en varias ocasións pola Garda Civil “por defender aos demais das inxustizas”, recorda Darío. Foi detido no Café España de Lugo e permaneceu dous meses no cárcere. Cando o liberaron, foi arrestado novamente noutra cafetería da capital lucense. O expediente de Falange impútalle “traizón á patria, tenencia ilícita de armas e oposición á autoridade.“Non quería que o meu pai quedara como un traidor á patria”, di. Iso xa quedou ben claro.

http://www.xornal.com/artigo/2011/08/01/galicia/loita-dario-rivas-pola-memoria-chega-salamanca/2011080100271300538.html

 ----------------------------------------- x ---------------------------------

 

Gerardo Antón, 'Pinto', maquis extremeño

Fue miembro infatigable de la resistencia antifranquista

JULIÁN CHAVES 09/07/2011
Ayer nos dejó Gerardo Antón, Pinto, militante comunista nacido en el pueblo cacereño de Aceituna en 1917. Perdemos su presencia pero no su legado de defensor infatigable de sus ideales, de persona de principios que supo sobreponerse a las muchas adversidades que le fue deparando la vida. Tarea que no fue fácil para una persona de familia humilde que no pudo acceder a estudios primarios. Desde muy joven se identificó con las organizaciones de izquierdas españolas. Tras la victoria del Frente Popular en las elecciones de febrero de 1936 se afilió al Partido Comunista de España, militancia que no abandonó el resto de su vida.
Tras la sublevación de julio de ese año fue movilizado por los rebeldes. Trató de pasarse al bando republicano, lo que, muy a su pesar, no logró. Acabada la guerra, no aceptó la dictadura franquista y pese al riesgo que suponía cualquier atisbo de oposición, no dudó en buscar acomodo en el movimiento de oposición armada que se desarrolló en Extremadura durante los años cuarenta, integrándose en la partida de su admirado compañero Pedro José Marquino Monje, Francés.
Su incorporación efectiva al maquis se produjo mediados los años cuarenta. Primero tomó parte activa en múltiples acciones en cortijos y poblaciones. Posteriormente, actuó de enlace con sus superiores viajando a la capital de España. Hubo ocasiones en que su vida pendió de un hilo, pero la suerte siempre le acompañó. Fue de los pocos supervivientes de la guerrilla extremeña que pudo marchar al exilio en Francia, tras el frustrado intento de salir del país por Portugal.
Exilio que siempre recordó con amargura, especialmente en sus primeros tiempos, debido al trato vejatorio que sufrió en el país de acogida hasta que logró estabilizar su situación laboral. En Francia mantuvo su militancia comunista, participando en Saint Denis -población en la que se estableció- y en el cercano París en cuantas marchas de protesta se organizaban contra la dictadura franquista. Llegada la Transición volvió a España, sin abandonar su residencia francesa. Desde entonces se convirtió en defensor del maquis. Nunca rechazó una invitación cuando era invitado para contar su experiencia y resaltar los valores de sus compañeros de oposición armada.
Con su voz cadenciosa y la sempiterna gorra con la bandera de la República y la insignia comunista, siempre supo cómo captar la atención del público en los encuentros en que participó a lo largo y ancho de España. Experiencias que han quedado retenidas en los libros y documentales que se han realizado sobre su vida. Se nos ha ido un hombre de bien, un ejemplo de luchador antifranquista infatigable, auténtico defensor, en tiempos muy difíciles, de la democracia que hoy disfrutamos todos los españoles.
Julián Chaves, profesor de Historia Contemporánea en la Universidad de Extremadura, es autor del libro Guerrilla y franquismo: memoria viva del maquis Gerardo Antón, 'Pinto' (Editora Regional de Extremadura).

*Fuente: El Pais, 9/7/2011

http://www.elpais.com/articulo/Necrologicas/Gerardo/Anton/Pinto/maquis/extremeno/elpepinec/20110709elpepinec_2/Tes




MERCEDES NÚÑEZ TARGA 
(por Pablo Iglesias Núñez)

Mercedes Núñez Targa nace en Barcelona el 16 de enero de 1911 en el número 5 de la calle Santa Ana, en el seno de una familia acomodada.
Su madre, Ángela Targa Guitart, era catalana e hija de un chocolatero, el cual tenía su negocio en la Rambla de Canaletas.
Su padre, José Núñez Otero, natural de Bergondo en Galicia, se había establecido en Barcelona, abriendo una joyería en la Rambla de las Flores, número 8, pertenece a la Junta Directiva del Centro Gallego de Barcelona. Mercedes acude a menudo a dicho centro: canta en el Orfeón y organiza tertulias políticas con un grupo de mujeres.
Mercedes recibe una educación completa, consistiendo en clases de piano, de francés, de inglés, de comercio, así como algunas nociones de alemán… Sus padres la educan, teniendo como meta para ella un buen casamiento o convertirse en religiosa aportando una buena dote en el convento de Olot (Gerona), cuya madre superiora es su tía materna.
Muy pronto Mercedes rechaza tales proyectos y a los 16 años, en contra de la opinión de sus padres, se pone a trabajar en un laboratorio cinematográfico. Eso será el comienzo de una ruptura con sus padres, que no entienden su empeño en trabajar.
El 14 de abril de 1931, día de la proclamación de la IIª República será una fecha inolvidable para Mercedes que la marcará a lo largo de su vida. Vive con intensidad esas jornadas eufóricas por las calles de Barcelona.
1934, Mercedes trabaja como secretaria de Pablo Neruda, siendo éste Cónsul de Chile en Barcelona. En febrero de 1935, Pablo Neruda es nombrado cónsul en Madrid en sustitución de Gabriela Mistral.
A la vez, Mercedes es tesorera del “Club Femeni i d’Esports”, primera entidad deportiva catalana, fundada en 1928 y compuesta exclusivamente de mujeres. Al mismo tiempo forma parte de un equipo de remo.
También, durante el año 1934, Mercedes se afilia al “Ateneu Enciclopedic Popular”, entidad de carácter educativo y pedagógico, creada en 1902, considerada en su época como progresista, en el seno de la cual se imparten conferencias sobre literatura y política. Años más tarde, Mercedes confesaría que su padre condenaba este compromiso, calificando con desprecio el Ateneu de “nido de pistoleros”.
Se afilia también a “Amics del Sol”, asociación agrupando actividades relacionadas con la naturaleza, junto a los cuales participa en numeras excursiones a los Pirineos. Años más tarde, esto le será muy útil cuando tenga que atravesar los Pirineos para huir hacia Francia.
Abril 1936, se muere el padre de Mercedes. Es la ocasión para ella de reafirmar su compromiso social y político, afiliándose a las “Juventudes Socialistas Unificadas” (JSU). Más adelante, dará un salto cualitativo afiliándose al PSUC (Partido Socialista Unificado de Cataluña). Mercedes justifica su evolución de los movimientos libertarios del Ateneu hacia el comunismo del PSUC, refiriéndose al contexto de la guerra.
18 de julio de 1936. El golpe de estado faccioso la sorprende en Barcelona. Durante la guerra ejerce labores burocráticas en la sede del Comité Central del PSUC, sito en la “Casa Milà” (La Pedrera), donde se encuentran también las oficinas de la UGT (Unión General de Trabajadores).
A finales de 1939, al evacuarse Cataluña, la dirección del Partido Comunista le encomienda reorganizar el PC en La Coruña, en Galicia. Lo que Mercedes ignora es que está vigilada de cerca por agentes de la Dirección General de Seguridad, venidos especialmente de Madrid, aguardando el momento más oportuno para detenerla.
El 10 de noviembre de 1939 es detenida en la ciudad herculina. Los agentes proceden a un minucioso registro en la pensión donde se aloja Mercedes, en la calle Alfredo Vilas, número 21. Las pruebas “acusadoras” mencionadas en el expediente del Consejo de Guerra consisten en: un tintero, un frasco de tinta simpática (invisible), algunos cuadernos en blanco, así como unos sobres. Es trasladada a la prisión de mujeres de Betanzos, donde la aíslan en una celda, siendo llevada a continuación a la prisión provincial de La Coruña. En su libro “Cárcel de Ventas”, cuenta como su celda estaba iluminada por el faro de la Torre de Hércules.
El día 6 de marzo de 1940 es trasladada a la prisión de Ventas en Madrid. En aquel entonces la dirección de la prisión era asumida por Vidal de las Pozas.
 Ventas, había sido una prisión modelo concebida bajo la IIª República, teniendo como objetivo la humanización del sistema carcelario. El proyecto fue auspiciado por la abogada y diputada Victoria Kent, al frente de la Dirección General de Prisiones de abril de 1931 a junio de 1932. La prisión fue inaugurada en 1933.
Bajo la dictadura franquista, Ventas se convierte en un almacén de reclusas. Millares de presas son hacinadas en condiciones infrahumanas. Siendo la capacidad originaria de 500 presas, llegó a albergar más de 6.000 reclusas. Entre esas reclusas se encuentran las mujeres que eran personal directivo de la prisión bajo la República. La mayor parte de ellas son condenadas a muerte. Cuando Mercedes llega a Ventas, las detenidas están todavía bajo el impacto emocional debido al fusilamiento de las “trece rosas”, trece menores de edad condenadas en un juicio sumarísimo y fusiladas el 5 de agosto de 1939, siendo la directora de la cárcel la religiosa Carmen Castro.
Todos los días, al amanecer, las prisioneras son despertadas por los fusilamientos  en las tapias del Cementerio del Este cercano y pueden contar los fusilados por el número de tiros de gracia.
Cuando Mercedes ingresa en Ventas, es aún católica practicante y comunista a la vez. En esa misma prisión pierde la fe debido al trato recibido de sus carceleras, las monjas de la Congregación “Hijas del Buen Pastor”, de siniestra fama.
El 25 de octubre de 1940, tiene lugar en Madrid, en las Salesas, el Consejo de Guerra sumarísimo, número 5 (expediente 57634/1229). El expediente consta de 4.826 folios, encausando a 120 personas detenidas como resultado de una amplia operación policial en todo el norte de España: Pamplona, Bilbao, San Sebastián, Santander, Gijón, Oviedo y La Coruña, desarticulando así el aparato del PCE en el Norte.
La sentencia presentada el día siguiente dicta diez penas de muerte. Entre las mujeres, dos son condenadas a penas de 20 años, dos a penas de dieciséis años, diez a penas de doce años y un día y ocho absueltas.
Mercedes es condenada a una pena de doce años y un día por “auxilio a la rebelión”, mientras que ella pensaba que los rebeldes eran ellos.
La Dirección General de Seguridad en Madrid, maneja un organigrama completo de la organización norte que la sitúa como responsable del PC en La Coruña.
He aquí el párrafo del acta de acusación que sirvió para fusilar a diez personas y enviar a otras cien a la cárcel:
“Resultando que de la instrucción sumarial, se deduce la peligrosidad y delincuencia política de algunos de los encartados, de formación intelectual torpe, sin ideales fijos, animados tan solo por el odio, la envidia contra el poderoso al que creen privilegiado y sostenedor de un orden social injusto, porque ellos nacieron en cunas proletarias y no supieron o no pudieron vivir con desenvoltura para satisfacer materialmente sus necesidades, frivolidades y vicios…”
En la prisión Mercedes, que tiene facilidad para el dibujo, realiza retratos de sus compañeras de cautiverio que los envían a sus familias.
Por un error burocrático, es puesta en libertad provisional el día 21 de enero de 1942, teniendo que presentarse ante la autoridad judicial cada quince días. Obtiene la autorización para fijar su residencia en Barcelona, Rambla de las Flores, número 8. Aprovecha para tomar contacto con las personas que le facilitarán su huída clandestina.
En julio de 1942, con la ayuda de un camarada, cruza los Pirineos hacia Francia.
Se dicta una orden de búsqueda y captura contra ella, publicada en el Boletín Oficial de la provincia de Barcelona el día 14 de octubre de 1942, donde se puede leer: “Se trata de un elemento activo de izquierdas que ha tenido importantes responsabilidades en la causa roja”.
A su llegada a Francia Mercedes, pensando encontrar la libertad, es “acogida” en el campo de concentración de Argelès. Barracas en la arena, alambradas, miradores, una vigilancia férrea y condiciones higiénicas deplorables. Mercedes no alcanza a entender la actitud que tuvo el gobierno de la república francesa con sus hermanos republicanos españoles en el curso del exilio de febrero de 1939. La situación presente está clara: no hay nada que esperar del nuevo estado colaboracionista francés del mariscal Pétain, que ha reconocido el régimen dictatorial de Franco. La única posibilidad de salida del campo es encontrar un patrón que le proponga trabajo. Se presenta la ocasión cuando se busca una persona cualificada para cuidar cerdos. Mercedes, que jamás vio un cerdo en su vida, dice tener experiencia. Así es como puede salir del campo.
En Carcassonne, se incorpora rápidamente en la Resistencia francesa en enero de 1943, formando parte activa de la 5ª Agrupación de Guerrilleros Españoles del Departamento de l’Aude como enlace junto a Rafaela Soro bajo el pseudónimo de “Paquita Colomer”. Más tarde, obtendrá el rango de sargento de los F.T.P.F. (Francs Tireurs et Partisans de France).
Trabajo luego en las cocinas del Estado Mayor de la Gestapo lo que le permite ofrecer información a la Resistencia.
Su domicilio, en el número 20 de la calle Fabre d’Églantine, es un lugar de repliegue para los guerrilleros del “maquis” de Roullens cuando necesitan ponerse a salvo después de un combate o de una acción de sabotaje.
En Carcassonne se reencuentra con un amigo de Barcelona, el reportero gráfico Agustí Centelles. Ambos colaboran en la falsificación de documentos para los guerrilleros.
El día 25 de mayo de 1944, Mercedes y once compañeros de su agrupación guerrillera son detenidos. Entre ellos, Mascaró, Terrades, Marí Font, Miralles, Soriano, Juan López…, Amantegui, el cual conseguirá huir, aprovechando la confusión generada por el bombardeo del tren que los conduce hacia los campos de concentración nazis.
Al ser detenida, había sido sometida a un violento interrogatorio por parte de René Bach, un joven intérprete alsaciano al servicio de la Gestapo, conocido por su actuación en la “Haute Vallée”, llegando a disparar a bocajarro sobre el guerrillero Ballester y ejecutando a sangre fría otros resistentes como el hijo Cathala.
Durante el trayecto, los hombres son conducidos al campo de Royallieu (Frontstalag 122) en Compiègne, las mujeres al “Fort de Romainville”, donde Mercedes conoce a Constanza Martínez, militante del PSUC como ella.
El día 14 de junio de 1944, Mercedes y sus compañeras de infortunio son conducidas en tren en condiciones  infrahumanas hacia los campos de concentración nazis. Llegan primero a Sarrebrück. De aquí, días más tarde, cincuenta y tres mujeres, de las que forma parte Mercedes, son llevadas en tren, en un vagón para animales, hacia otro destino. Ese viaje dura cinco días. Tienen un bidón para hacer sus necesidades elementales y como único contacto con el exterior un ventanuco protegido por alambradas. La llegada al campo de Ravensbrück tiene lugar el 25 de junio de 1944.
A partir de este momento Mercedes no es más que un número: el 43225, entre las 140.000 mujeres del campo, de las cuales un centenar son republicanas españolas. Permanecerá allí cuarenta días, conociendo a compañeras como Neus Catalá, Geneviève Anthonioz- De Gaulle, Lise London…
Luego será enviada al “Kommando” HASAG, cerca de Leipzig, con el número de matrícula 4068. Entre las seis mil mujeres del kommando están ocho españolas que se ayudan y se apoyan: Constanza Martínez Prieto, Carme Boatell, Mercedes Bernal, Marita, Elisa Ruiz, María Ferrer, llamada Contxita, María Benitez Luque y Mercedes Núñez Targa.
En este kommando Mercedes participa junto a otras compañeras en acciones de sabotaje que hacen inservibles los obuses que fabrican.
Se identifica a las deportadas por un número cosido en el traje de rayas que llevan puesto, así como por un triangulo de color diferente según la clasificación de la prisionera. Para las “políticas” como Mercedes, es rojo. Es amarillo para las judías, azul para las apátridas (color también llevado por  numerosos deportados españoles de Mauthausen), etc.…
Según investigaciones recientes de Sandra Checa y Benito Bermejo, cabe la posibilidad de que Mercedes fuera deportada bajo el nombre de “Francisca Puig”.
Lo que más impresiona a Mercedes en los campos de concentración es el “appel”. Se trata de un recuento diario (a veces tiene lugar dos veces al día) en posición de firmes que se efectúa en el patio del campo a la intemperie (las temperaturas pueden alcanzar hasta los veinte grados bajo cero). Puede durar como mínimo una hora, hasta alcanzar un máximo de doce horas. Se trata de una forma de castigo, cuya finalidad es la degradación del individuo, que ve caer a su compañera sin poder ayudarla, bajo riesgo de palizas y castigos. Lo que marca en particular a Mercedes es la situación precaria de los niños.
Es liberada el día 14 de abril de 1945 por las tropas aliadas americanas de la 2ª División de Infantería. Ese mismo día había sido anotada para un “transporte” a la cámara de gas. Mercedes se encontraba en el “revier” (enfermería) del campo de Leipzig - Schönefeld con escarlatina y tuberculosis.
Cuando se le pregunta a Mercedes cual ha sido su primer gesto después de ser liberada, ella contesta que no tiene un recuerdo preciso de este momento pero lo que si recuerda con claridad es haberse puesto una banderita republicana confeccionada por sus camaradas deportadas españolas  que le habían regalado antes de la evacuación del campo el día 13 de abril. Estas mujeres sirvieron de rehenes a los SS en su huída.
Las deportadas son repatriadas hacia sus países de origen excepto las españolas que nadie reclama. Franco y su cuñado Serrano Suñer, ministro de asuntos exteriores, las consideran con apátridas.
Al final son repatriadas hacia distintos países, Mercedes hacia Francia el día 24 de mayo de 1945.
El 27 de julio de 1945, estando ella ingresada en el Hospital Bichat de Paris, se desplaza en tren hospital hacia Carcassonne para participar como de los testigos de cargo en el juicio seguido contra René Bach, su torturador de la Gestapo. Éste será condenado a muerte y fusilado en septiembre del mismo año.
Meses más tarde, encontrándose Mercedes en el sanatorio de Meillon (Pirineos Orientales), conoce a Medardo Iglesias Martín, ex capitán republicano de la Guardia de Asalto en Madrid, el cual había sido internado en los campos de África del Norte después de un largo periplo en el barco Stanbrook, que lo llevó del puerto de Alicante el 28 de marzo de 1939 junto a 2.835 personas hasta Orán. En septiembre de 1947 se irán los dos a vivir a Drancy, población de las afueras de París. Su casa será lugar de encuentro de numerosos militantes clandestinos, represaliados e intelectuales.
El gobierno francés le concede a Mercedes la “Légion d’Honneur” (máxima condecoración civil francesa) en 1959, así como la Medalla Militar (máxima condecoración militar francesa), la Cruz del Combatiente Voluntario de la Resistencia, la Medalla de la Deportación e Internamiento por hechos de Resistencia, la Cruz de Guerra 1939-1945 y la Cruz del Combatiente.
A pesar de la opinión desfavorable de los médicos, tendrá un hijo en 1949. Mercedes padece secuelas importantes consecutivas a su internamiento y deportación. A consecuencia de ello le extirparán un pulmón en 1959.
Recién instalada en París, vuelve a su actividad militante: participa en numerosos congresos sobre la deportación en distintos países como Bélgica, Alemania, Holanda, Polonia, Checoslovaquia, Gran Bretaña…, atiende una consulta sindical para asesorar a los emigrantes españoles. Participa activamente a números congresos internacionales sobre la deportación, ofreciendo su testimonio. Colabora en diversas publicaciones españolas y francesas, tales como “Antoinette”, “Le Patriote Résistant”, “L’Humanité”, “Mundo Obrero”, “Treball”, “Nova Galicia”, “Información Española”, “Libertad para España”, etc.… Coordina durante unos años un programa radiofónico en “Radio España Independiente, estación pirenaica”.
En 1967, cumpliendo su promesa hecha ante sus compañeras de cautiverio en la prisión de Ventas el día de su puesta en libertad provisional, escribe y publica en París “Cárcel de Ventas” con prólogo de Marcos Ana.
En 1968, participa activamente a la creación del Partido Comunista de Galicia junto a dirigentes como Santiago Álvarez, Enrique Lister y otros.
En 1975, a la muerte del dictador, Mercedes y Medardo vuelven a España para continuar con su militancia y preparar las primeras elecciones democráticas de 1977.
En 1980, Mercedes publica en catalán “El carretó dels gossos”, testimonio de sus vivencias en la Resistencia y deportación. La publicación del libro va seguida de conferencias en los colegios e Institutos de Galicia y Cataluña, apoyada del documental de Alain Resnais, “Noche y niebla”. Participa en varias charlas y debates radiofónicos y televisados. También aporta su testimonio en la prensa escrita.
En 1983, Mercedes es nombrada delegada en Galicia de la “Amical de Mauthausen y otros campos” con sede en Barcelona. Su tarea consistió principalmente en elaborar un censo de más de 200 gallegos muertos en los campos de concentración nazis.
Mercedes Núñez fallece en Vigo el día 4 de agosto de 1986 rodeada de sus familiares y amigos.
En el año 2005, “A Nosa Terra” publica “Cárcere de Ventas”, traducción al gallego de “Cárcel de Ventas”, con prólogo de Carme Vidal. El mismo año se publica la segunda edición de “El carretó dels gossos” con prólogo de su hijo Pablo Iglesias. En el año 2008, “Edicions Cossetania” publica “La presó de Ventas”, traducción al catalán de “Cárcel de Ventas”.
El día 7 de febrero de 2009, el ayuntamiento de Vigo le rinde homenaje, inaugurando una calle a su nombre.

___________________________

Marcelino 'Tierra Libre', o adiantado que berrou República en solitario

Marcelino 'Tierra Libre' foi un activista republicano que se enfrontou aos caciques do sur de Pontevedra a través dos seus periódicos e da súa actividade política, polo que foi encarcerado e a súa granxa-vivenda asaltada.
Marcelino Gómez Arias, alcumado O Tierra Libre, é un deses homes inclasificables aos que, como en moitas ocasións, o tempo non fixo xustiza. Desempeñou un incansable labor a prol dos valores republicanos en América, Portugal e Galicia. Foi un obstinado defensor do agrarismo, un actor destacado da Revolución de Uruguai de 1904, fundou catro xornais e varios partidos políticos, foi asesor xurídico, marchante de arte e impulsou unha granxa de tecnificación agrícola. Nado en Asturias en 1880, levou a cabo unha loita a morte contra o caciquismo desde a parroquia de Agundes, no municipio pontevedrés de Crecente. A súa morte en 1924, cando só tiña 44 anos, estivo precedida dunha persecución sen tregua por parte dos caciques da zona sur de Pontevedra, que fixeron que fose encarcerado en reiteradas ocasións e mesmo se encargaron de asaltar a súa vivenda, maltratando a súa familia cando se atopaba de viaxe. Hipólito G. de Andoin, impulsor en Bos Aires xunto a Marcelino da Liga Republicana Española, refírese a el como “un ser excéntrico, todo corazón”, un “moderno Quixote” decidido a “transformar a sociedade”.
Sendo un adolescente, embarca desde Vigo rumbo a Arxentina. En Montevideo e Bos Aires traballa como xornalista e participa na creación da Liga Republicana Española. En 1904 trasládase a Uruguai para participar na revolución que enfrontou o Partido Blanco do xeneral Aparicio co Partido Colorado de José Pablo Torcuato Battle y Ordóñez, futuro presidente da República dese país. Marcelino enrólase no bando colorado e convértese nun cronista de excepción da última guerra civil dese país. Rematado o conflito, rexeita a paz asinada por Aparicio e publica La revolución uruguaya de 1904: sus operaciones en el Sud, que narra en primeira persoa eses feitos. “É un gran coñecedor da política da súa época e esa obra é unha crónica detallada deses sucesos”, indica o historiador Perfecto Ramos, especialista en Marcelino Gómez, que recentemente deu unha charla no Instituto de Estudos Miñoranos de Gondomar sobre a súa figura e prepara un amplo libro.
Marcelino volve a Arxentina e afástase dos preceptos da Liga, acusando o seu presidente, Rafael Calzada, de practicar un “republicanismo de salón”. En España, o avance electoral dos republicanos tras as eleccións de 1903 xera unha corrente que ve posible proclamar a República. O sector máis moderado seguía a Nicolás Salmerón e o máis radical a Alejandro Lerroux. Este último trama un plan en segredo en 1905 para recrutar adeptos coa intención de artellar un posible levantamento militar, que Salmerón ignora por completo.
Os republicanos radicais recaban entón apoios económicos no Estado e no exilio para levar a cabo este levantamento. Marcelino regresa a Pontevedra para organizar a Partida de Crecente, recruta mozos da bisbarra e proclama a República en solitario, descoñecendo que Salmerón fora informado do plan de Lerroux e mandou deter a operación. “Marcelino foi probablemente a primeira persoa de todo o Estado en proclamar a Segunda República coa súa partida, que planeaba chegar ata Celanova e Bande”, indica Perfecto Ramos. Fracasado “o intento de Crecente”, como o chamaron os xornais da época, Marcelino refuxiouse en Portugal mentres os seus compañeiros lle daban as costas, quedando como “un iluminado” ante os republicanos, segundo o historiador. Máis tarde demostrouse que Marcelino só obedecía ordes.
Este adiantado ao seu tempo decide regresar a Arxentina, onde funda o Partido Republicano Español na Arxentina e o seu primeiro periódico, La España Moderna, no que defende os principios republicanos. Marcelino traballa tamén como asesor xurídico e goza da vida sen estreiteces. Como desde América non podía estar na primeira liña da loita ideolóxica, decide editar o xornal en Francia e Portugal para penetrar na sociedade española. En 1907 casa coa súa sobriña Manuela Tandil, coa que terá sete fillos, aos que porá nomes como Cervantes, Riego ou Lealtad. O acoso da monarquía española obrígao a pechar o xornal. En 1909 edita outro na capital lusa, El Clamor Español, que tamén é clausurado cando está de viaxe en América. Marcelino chega a ser un estreito colaborador dos artífices da revolución republicana portuguesa de 1910, que puxo fin á monarquía dos Braganza: o almirante Cándido dos Reis e o doutor Miguel Bombarda.
En 1911 volve a Galicia e instálase en Agundes. Alí funda a granxa Tierra Libre, onde amosa técnicas para modernizar o agro. É elixido presidente da Sociedade Española de Artistas Notables, dedícase á venda de obras de arte e segue coa súa actividade xurídica. O sistema caciquil campa ás súas anchas no rural galego, onde os labregos loitan contra os foros, o imposto de consumos e outras taxas abusivas. Farto de ver como o control político da zona está en mans duns cantos clans conservadores, como as familias Bugallal, Mon e Landa, que se van transmitindo entre si os cargos públicos, Marcelino pasa á acción, abandeirando a loita contra estes sectores. En 1911 é detido por primeira vez e ingresa na prisión da Cañiza, xa que os poderes establecidos ven nel un perigoso elemento subversivo que fala sen ambaxes de progresismo, laicismo e se opón aos valores da Igrexa e dos caciques rurais. Despois de que a súa granxa sufra un asalto, o 23 de decembro de 1913, no que a súa muller é amordazada e maltratada e a propiedade queda destruída, decide fundar o periódico Tierra Libre. “Programas non hai máis que un: a revolución”, aseguraba nun dos seus artigos desta época, instando á unión de todos os republicanos nun único bando. Nestas datas tamén se reconcilia con Lerroux, que apoia o seu proxecto. Ademais, Marcelino impulsa a Liga para a Defensa dos Dereitos do Home.
Os autores do asalto á súa vivenda quedaron impunes, aínda que Marcelino denunciou os feitos e todos foron recoñecidos. O deputado Alejandro Mon ordenara o ataque, segundo declarou un deles. Por contra, Marcelino foi denunciado por inxurias e a Garda Civil incautouse de todos os exemplares de Tierra Libre, que desaparece temporalmente en 1914. Tras pasar o inverno en prisión, o caso de inxurias é sobresido pola Audiencia de Pontevedra e reedita o periódico. Nesta época colabora activamente con Basilio Álvarez, a figura máis destacada do movemento agrario galego. O acoso dos caciques forzará o peche de Tierra Libre, que publica por primeira vez os presupostos dos concellos do distrito. Lonxe de acovardarse, o intelectual funda unha nova cabeceira, El Amigo del Pueblo, onde segue denunciando os abusos dos caciques e, en 1922, abre de novo Tierra Libre. Ese mesmo ano preséntase na Cañiza ao banquete que ofrece Alejandro Mon con varios exemplares do seu periódico, entón é detido e maltratado. E é que a súa cabeceira resulta moi molesta para os poderes fácticos.
O republicano pretende presentar, sen éxito, unha candidatura anticaciquil ás eleccións municipais de Crecente de 1922. Un ano despois son asasinados en Guillarei tres labregos que se opuxeron aos recadadores de foros, nunha época de espertar das organizacións agrarias. Antes das eleccións a Cortes de 1923, Marcelino dá un mitin multitudinario en Crecente ao que acode Basilio Álvarez. Mon é proclamado de novo deputado sen que se celebren votacións e Tierra Libre bota o peche definitivamente, pouco antes do golpe militar de Primo de Rivera. O 13 de marzo de 1924, a Marcelino agrávanselle as doenzas causadas polas súas longas tempadas no cárcere e falece, catro anos antes de que, esta vez si, se proclame a Segunda República.

Daniel Prieto, Xornal.com 06/03/2011

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Alejandro Otero

O dandi de Redondela que deu o corazón pola república

Médico, filántropo, mullereiro, intelectual, idealista, empresario... A vida de Alejandro Otero daría para varias películas. Agota unha obra teatral recrea a existencia deste galego inclasificable que morreu no exilio.
                                                                      Alejandro Otero
Artigo de DANIEL PRIETO en Xornal.com  02/01/2011
Moitos redondeláns ignoran que Alejandro Otero, que estivo á fronte da Subsecretaría de Armamento republicana e foi vicepresidente do PSOE, naceu nesa vila pontevedresa en 1889. Terceiro fillo do médico Juan Otero e de Rita Fernández, matrimonio que tivo seis descendentes, Alejandro comezou os seus estudos de Medicina na Universidade de Santiago con tan só 15 anos. Alí foi alumno do catedrático de Obstetricia Manuel Varela Radío, quen lle inculcou o interese polos avances científicos. Durante a súa estadía compostelá, entre 1903 e 1910, foi compañeiro do destacado médico Roberto Nóvoa Santos, con quen trabou unha gran amizade. Especializouse en Xinecoloxía e licenciouse tras unha brillante carreira. Obtivo numerosas matrículas de honra e un premio extraordinario que lle permitiu doutorarse en Madrid, onde obtivo a praza de profesor e comezou a gañar certa fama de mullereiro.
Debido ao seu impresionante expediente e ao seu manexo do francés e do inglés, Alejandro Otero obtivo unha bolsa da Junta de Ampliación de Estudios para completar a súa formación nas máis destacadas clínicas de obstetricia de Centroeuropa. Antes de marchar casou co seu amor de infancia, a tamén redondelá Laura Contreras Valiñas, quen o acompañou na viaxe. En Berlín, Alejandro aprendeu do doutor Ernest Bumm, o máximo expoñente da xinecoloxía neses momentos. Tamén estivo en Suíza e e en Austria, contactando cos máis destacados médicos da época na súa especialidade.
Aos 25 anos, rematado o seu periplo centroeuropeo, Alejandro asentouse en Granada, despois de gañar a cátedra de Obstetricia da universidade. Nesa cidade é lembrado como o gran impulsor da asistencia sanitaria. O Hospital Clínico e o sanatorio da Saúde, aínda en funcionamento, construíronse grazas ao tesón deste “home inclasiflicable”, como di María Dolores Fernández na súa biografía sobre o redondelán, ao que cualifica de personaxe “apaixonado, de personalidade desbordante, rico en matices e contradicións”.
A morte da súa irmá Marita aos 19 anos, que a Igrexa católica quixo canonizar, causoulle unha fonda impresión e determinaría o seu carácter. “Era un médico laico e activista político, de familia conservadora, cunha irmá elevada pola igrexa católica á categoría de serva de Deus, que representa o choque entre a relixión e a actividade dun home pródigo, namorado doutros praceres, da transgresión da norma moral da man das mulleres”, explica Enriqueta Barranco, profesora de Xinecoloxía da Universidade de Granada, que xunto ao seu colega Fernando Girón publicou outra biografía sobre Otero.
Alejandro, que era tuberculoso crónico, implicouse ao máximo na loita contra esa enfermidade en Granada. Presidiu o Padroado do Sanatorio Antituberculoso da Alfaguara e pagou do seu peto parte da dotación dun sanatorio para estes doentes, que funcionou ata os anos 60. Podía facelo, xa que en 1930 era un dos maiores contribuíntes granadinos. Na súa consulta privada da céntrica Gran Vía de Colón atendía a numerosas pacientes, atraídos polo seu gran prestixio. Malia a súa gran solidez económica, non deixou de atender aos enfermos sen recursos que solicitaban a súa axuda e mesmo lles regalaba as menciñas. O seu espírito solidario levouno a impulsar, desde a directiva da Caja Regional, a implantación do seguro de maternidade da muller traballadora, pero a Guerra Civil deu ao traste coa iniciativa.
Á súa faceta de médico filántropo hai que engadir a de político, xa que a partir de 1930 iniciou unha febril militancia nas filas do PSOE e na UGT. “Permanecín recluído na miña cátedra e no coidado dos meus enfermos, pero cando o pobo foi ametrallado e oprimido enroleime na bandeira socialista”, así comezou un mitin no que participou en Granada en 1931, ante 15.000 persoas. Ese ano foi elixido edil no concello granadino e deputado polas provincias de Granada e Pontevedra. E Otero, que ao longo da súa vida mantivo fortes vínculos coa súa Redondela natal, optou pola acta galega. Segundo Enriqueta Barranco, “sempre permaneceu en contacto con Redondela, visitando frecuentemente esa vila no verán, onde comezou a construír un pazo na zona das Laxes”, espoliado en 1936.
O seu gran éxito como orador e a súa popularidade contribuíron a que, en 1932, fora nomeado reitor da Universidade de Granada, cargo desde o que impulsou a construción do Hospital Clínico e da nova Facultade de Medicina, ambos os dous en funcionamento na actualidade. A partires de entón comezou a distanciarse da súa muller, xa que os seus parentes estaban vinculados a sectores conservadores e non vían con bos ollos a militancia socialista de Otero. Laura Contreras, de mentalidade extremadamente conservadora, celebraba reunións no fogar conxugal con persoas relacionadas coa dereita, o que incomodaba a Alejandro Otero.
Co triunfo electoral da CEDA nas eleccións de 1933, o xinecólogo presentou a súa dimisión como reitor. Centrouse na actividade política chegando a ser o presidente da federación de Agrupación Socialistas de Granada, desde onde exerceu un importante labor reivindicativo apoiando as reivindicacións do proletariado. Sufragou unha folga de tranvías, mediando nos conflitos das empresas de azucre da época, co que se gañou a simpatía da clase traballadora. En 1934, co estoupido da revolta de outubro, que se saldou con máis de 1.300 represaliados no Estado, Otero foi encarcerado. O seu antigo profesor Varela Radío e o deputado ourensán Luis Rodríguez de Viguri intercederon para que fose posto en liberdade. Alejandro foi xulgado por “espionaxe en rebeldía”. Todos os seus bens foron confiscados, foi condenado a pagar un millón de pesetas e a unha expatriación de 15 anos.
Tras permanecer dous meses en prisión, Alejandro quedou en liberdade e divorciouse da súa muller, acolléndose á acabada de aprobar Lei de Divorcio. En xullo de 1936, ante a inminencia da Guerra Civil, decide abandonar Granada e refuxiarse en París. A maioría dos seus antigos compañeiros que quedaron en España foron fusilados. Desde a capital francesa, dirixiu o servizo de evacuación dos refuxiados españois, axudando a fuxir do franquismo a máis de cen familias cara América. Así mesmo, foille encomendada a asistencia nos campos de concentración franceses. Alejandro, que no exilio se puxo a disposición do goberno lexítimo republicano, foi nomeado subsecretario de Armamento, unha ironía para quen axudara a alumear tantas vidas. E, en 1938, foi elixido subsecretario do PSOE.
Unha vez rematado o conflito armado exiliuouse a México en 1941. Alí casou en segundas nupcias coa asturiana Elena Fernández, 25 anos máis nova que el, á que coñecera durante a súa época á fronte da Subsecretaría de Armamento. Ela foi a súa compañeira ata a fin dos seus días. Para Enriqueta Barranco, o feito de que Otero mantivese relacións sentimentais paralelas aos seus matrimonios débese a que “non tivo fillos coas súas dúas esposas, polo que pode ser que intentase deixar descendencia fóra dos matrimonios”.
En México pasará a última etapa da súa vida, entre 1941 e 1953. Alí dirixiu o servizo médico da entidade que prestaba asistencia sanitaria aos refuxiados españois, a Junta de Auxilio aos Refuxiados Españois (JARE).No país azteca participou activamente na reconstrución do PSOE, xa que mantiña boas relacións cos bandos enfrontados dos negrinistas e os prietistas, que se agruparon no país azteca no Círculo Jaime Vera e o Círculo Cultural Pablo Iglesias. Otero completaba o seu traballo na JARE cunha consulta privada, instalada no 107 do Paseo da Reforma, onde atendía de forma gratuíta ás mulleres exiliadas que así o requirían.
No país azteca segue traballando no ámbito da medicina. Dirixe a sala de maternidade do Hospital Español, desde onde impulsa a creación da Sociedade Mexicana de Obstetricia e Xinecoloxía. Durante esta época ten como pacientes a destacadas mulleres da vida pública mexicana. Dirixiu unha operación na que lle salvou a vida á muller do presidente mexicano, Lázaro Cárdenas, e a un dos seus fillos. Otero rexeitou un cheque en branco que lle enviou Cárdenas. “Só cumprín co meu deber, México axudou a miles de españois e os meus honorarios están máis que pagados”, respondeulle o galego. O redondelán vive nesta época coa súa segunda muller nunha luxosa residencia nas Lomas de Chapultepec, actualmente ocupada pola Embaixada de Suecia.
En 1942, un infarto de miocardio obrígao a permanecer inactivo durante máis de seis meses. En México tamén se converte nun próspero empresario e, entre outros proxectos, colabora na creación do dunha incipiente canle de radio e televisión, xermolo do que máis tarde chegaría a ser a coñecida Televisa. Alejandro Oterro morreu en México o 26 de xuño de 1953. Faleceu dun infarto sobre o corpo unha das súas amantes. Aínda que o seu deceso case non tivo repercusións en España ante a orde de silencialo polas autoridades franquistas, en México causou unha fonda conmoción. O máis granado da sociedade azteca e do exilio español acudiu ao seu enterro. Uns 200 coches e miles de persoas asistiron ao funeral, segundo a prensa da época. O seu corpo foi embalsamado e depositado no Panteón Español. Posteriormente foi trasladado á Coruña en 1955, desde onde se levou ao cemiterio dos Eidos de Redondela, e descansa no panteón da familia Otero-Milleiro . A súa primeira muller pediu ser enterrada con el, pero o seu nome está arrincado da lápida na actualidade. Durante o embalsamamento do seu cadáver, as monxas do Hospital Español rogáronlle aos seus familiares que deixaran no sanatorio “o fermoso corazón” de Alejandro. A lenda conta que o seu corazón permanece en México, gardado como unha reliquia.
En Granada, unha cátedra de investigación co seu nome e o dun dos seus discípulos, Antonio Chamorro, evoca a súa memoria, así como unha aula da Facultade de Medicina. Un busto da prestixiosa escultora mexicana Tosia Malamud e unha rúa bautizada co seu nome tamén o recordan nesa cidade. Recentemente, Manuel de Pinedo publicou unha obra de teatro sobre a súa figura.
En Redondela, as Xuventudes Socialistas organizáronlle o pasado mes de maio a primeira homenaxe na súa vila natal. Isaac Araújo, secretario desa organización, está a preparar unha mostra sobre a vida de Alejandro Otero.

Ningún comentario:

Publicar un comentario